رصد یک جنبش

 مطلب پیش رو، یادداشتی است که در شماره 73 "حیات" به چاپ رسیده است. در این یادداشت به برخی آسیب‌هایی که در فعالیت‌های دانشجویی در دانشگاه خودمان و در جنبش‌های دانشجویی دیگر دیده‌ام اشاره شده است.

نگاهی آسیب‌شناسانه به جنبش‌های دانشجویی

جنبش دانشجویی، یکی از مهمترین موضوعاتی است که به ویژه در این روزها باید مورد بررسی قرار گیرد. بر ما است که از نقش جنبش دانشجویی و اهمیت پویایی آن غافل نشده و تلاش کنیم تا بار دیگر جنبش دانشجویی به جایگاه اصلی خود بازگردد.

یکی از مهمترین موضوعات در بررسی یک مجموعه و گروه، بررسی آسیب‌های آن است، زیرا اگر این آفت‌ها مشخص نگردد، این امکان می‌رود که مسیر حرکت آن در جهتی ادامه یابد که با اهداف ابتدایی آن سازگار نبوده و باعث انحراف آن گردد. جنبش دانشجویی از ویژگی شور و نشاط جوانی برخوردار بوده اما چه بسا برخی غفلت‌ها باعث شود که همین ویژگی‌های مثبت، آثار منفی در فعالیت‌های یک جنبش دانشجویی داشته باشد. در این‌جا به برخی از مهمترین آسیب‌ها اشاره شده است. جلوگیری از دل‌خوری‌های تشکل‌ها ما را بر آن داشت تا از ذکر مصادیق پرهیز کنیم.

افتادن در دام بازی‌های سیاسی احزاب

یکی از آسیب‌های جنبش دانشجویی حرکت در مسیر طراحی شده احزاب و بازی کردن در میدان سیاسی آن‌ها می‌باشد. در جریانات سیاسی بسیار دیده شده که جنبش دانشجویی در مسیر مدنظر احزاب و گروه‌ها، و برخی جریانات خاص حرکت کرده‌است. رهبری معظم نیز بسیار تاکید بر دوری جنبش‌های دانشجویی از بازی‌های سیاسی دارند: «جنبش دانشجویی حزب نیست، هدف احزاب رسیدن به قدرت است و این مقصد، مطلقا هدف جنبش دانشجویی نیست و لذا استفاده از دانشجویان برای رسیدن به قدرت، به هیچ وجه روا نیست.» (دیدار با دانشجویان دانشگاه علم و صنعت، 24/9/1387)

 

فراموشی آرمان‌ها

در محیط دانشجویی آرمان و آرمان‌گرایی یکی از شاخصه‌های اصلی و ملموس است. اگر دانشجو و تشکل‌های دانشجویی دید آرمان‌گرایانه خود را تقلیل داده و آن‌ها را به فراموشی بسپارند می‌توان گفت نیروهای محرک حرکت خود در جهت پیشرفت و تاثیرگزاری را به فراموشی سپرده‌اند. جامعه دانشجویی بدون آرمان یک جامعه مرده و بی‌روح است و نباید اجازه داد برخی مسائل باعث بی‌توجهی به آرمان‌های متعالی در محیط دانشجویی شود.

 

تفرقه و خلأ حرکتی هماهنگ در یک جهت

جنبش‌های دانشجویی با توجه به ظرفیت‌های بالای خود می‌تواند در جهت‌های گوناگون بسیار تاثیرگزار بوده و حرکت کشور و ملت را به سوی اهداف مد نظر سرعت بخشد. اما چرا این‌گونه حرکت‌ها به خوبی مشاهده نمی‌شود؟ چرا بازده مطلوبی از فعالیت‌های دانشجویی نمی‌بینیم؟ یکی از مهمترین پاسخ‌های به این سوال عدم هماهنگی و هدف مشترک جنبش‌های دانشجویی است. اهمیت وجود هدف مشترک را در بیان مقام معظم رهبری به خوبی می‌توان مشاهده کرد: «آنچه در این تشکل‌های دانشجویی اهمیت دارد یک هدف کلی واحد و استفاده از شیوه‌های منطقی، علمی و عملی کارآمد برای تحقق این هدف صحیح است.» (دیدار اعضای عمومی اتحادیه‌ و انجمن اسلامی دانشجویان، 25/1/1384)

 

عدم وجود محافل و جلسات فکری جدی

وظیفه هر دانشجو به ویژه اعضای جنبش‌های دانشجویی فعالیت در جهت تولید علم و ارائه موضوعات فکری در حوزه‌های مختلف است. متاسفانه یکی از حوزه‌هایی که جنبش‌های دانشجویی در کنار زمینه‌های سیاسی و... در آن حضور کم‌رنگ دارند، زمینه تولید علم و ارائه اندیشه‌های نو در راستای حل مشکلات جامعه ایرانی است. «یکی از کارهای لازم، تشکیل جلسات فکری وسیع با حضور مجموعه‌های دانشجویی و حوزوی و بحث و تفکر درخصوص مسائل مختلف است تا از طریق این جلسات، اندیشه‌های نو وارد میدان شود.» (دیدار با برگزیدگان دانشگاهی، 7/7/1387)

 

حرکت‌‌های افراطی و تند در جهت اصلاح جامعه

شور و دغدغه‌های فراوان دانشجویان یکی از شاخصه‌ها و پشتوانه‌های اصلی جنبش‌های دانشجویی است. اما باید توجه داشت که ویژگی‌های مثبت جوانی و دانشجویی زمینه‌ساز حرکت‌های ناپخته و نادرست نشده و همراه با بصیرت و احساس مسئولیت باشد. رهبری معظم حرکت‌های اصلاحی افراطی دانشجویان را در جهت صحیح و درست ندانسته و تاکید دارند: «خالص کردن جامعه با فشار و حرکت‌های تند به‌وجود نمی‌آید و اسلام نیز کسی را مامور نکرده که اشخاص ضعیف الایمان را به بهانه خالص کردن جامعه، از دایره خارج کند.» (دیدار با دانشجویان، 31/5/1389)

 

ضعف در مطالبه‌گری از مسئولان

برخی ضعف‌ها و آسیب‌های فعالیت جنبش‌های دانشجویی ناشی از بدنه خارج این تشکل‌ها است. یکی از مهمترین این عوامل مسئولان و مدیران نظام اسلامی بوده که حضور کم‌رنگ در محافل دانشجویی داشته و هم‌واره این موضوع مورد تاکید بسیار رهبری نیز بوده است. در این میان نیز عملکرد جنبش‌های دانشجویی قابل تامل است. دانشجویان فعالیت‌های مستمر و جدی در جهت مطالبه‌گری از مسئولان نداشته‌اند. علاوه بر آن، دیده شده بعضا به فکر انتقاد و تخریب هستند، در حالی که انتظار از جامعه دانشجویی و دانشگاهی این است که علاوه بر رصد و نقد، راه کارهایی را ارائه دهند و تنها مطالبه‌گری که نقش آن و جایگاه آن در جهت پیشرفت و اصلاح ساختارهای نظام اسلامی غیر قابل کتمان است، صورت نپذیرد.

 

سوء استفاده از جنبش‌های دانشجویی

نشاط، سرزندگی در کنار گستردگی و ظرفیت بالای حرکت‌های دانشجویی باعث می‌شود که گروه‌هایی بهترین زمینه را برای رسیدن به مقاصد خود فضای جنبش‌های دانشجویی دانسته و دست به سوء استفاده از این محیط دانشجویی زنند. رهبری در این باره هشدار می‌دهند: «یکى از آفات حرکت دانشجویى این است که عناصر و مجموعه‌هاى ناباب به آن طمع بورزند و بخواهند از آن سوء استفاده کنند.» (دیدار با دانشجویان دانشگاه شریف، 1/9/1378)

 

فعالیت‌هایی غیر مستمر و در بازه‌های زمانی خاص

یکی دیگر از مواردی که بسیار درباره فعالیت‌های جنبش‌های دانشجویی دیده می‌شود، این است که در زمان‌هایی خاص تنها به انجام فعالیت پرداخته و یک برنامه و هدف مشخص و مستمر نداشته و حرکت‌هایی جزیی و مقطعی انجام می‌شود. به طور مثال با فرا رسیدن دوره انتخابات برخی التهابات دیده شده و فعالیت‌هایی صورت می‌پذیرد اما با پایان آن، دوباره جنبش دانشجویی به خواب زمستانی فرو می‌رود!

 

عدم تعامل و پذیرش یکدیگر

یکی از دیگر آسیب‌های تشکل‌های دانشجویی سرگرم شدن به اختلافات و عدم پذیرش یکدیگر است. این عاملی است که نتوان حرکت‌هایی هم‌جهت در راستای اهداف و برنامه‌های اساسی دید. رهبری معظم توصیه به دوری از این‌گونه فضا در بین دانشجویان دارند: «هر دانشجو و تشکلی سلیقه‌ای دارد اما این اختلاف سلایق نباید باعث انشقاق و اصطکاک و برخورد شود.» (دیدار با دانشجویان، 31/5/1389)

 

افول در گذر زمان

جنبش‌ها و حرکت‌های دانشجویی معمولا در ابتدا با جدیت و انرژی بسیار بالا آغاز و برنامه‌ریزی شده است اما بعضا دیده می‌شود که آن انگیزه ابتدایی در دانشجویان از بین رفته و به مرور زمان، فعالیت و برنامه‌های آن رو به افول می‌رود.

 

اشتباه گرفتن آزادی با ترویج فساد و بی‌قانونی

آزادی یکی از مهمترین ویژگی‌های فعالیت‌های دانشجویی است که باید به آن توجه بسیاری نمود و لازمه شکوفایی و پیشرفت در پرتو آزادی اندیشه و بیان است. اما در برخی موارد دیده می‌شود فعالیت‌ها و برنامه‌های‌ برخی از تشکل‌های دانشجویی در جهت ترویج فساد و بی‌بندوباری بوده است و مفهوم آزادی به درستی برداشت نشده است. مقام معظم رهبری در این رابطه هشدار می‌دهند: «نباید آزادی را با ترویج فساد و نقض قوانین رسمی و خیانت اشتباه گرفت.» (دیدار اعضای عمومی اتحادیه‌ و انجمن اسلامی دانشجویان، 25/1/1384)

 

محافظه‌کاری

دانشجو هر کدام از صفت‌های خود را فراموش کند آن آسیب محتمل بر حرکت او است. صراحت یکی از شاخصه‌های جوان و محیط دانشجویی است و فراموشی آن بدترین اشکال محیط دانشجویی در کلام رهبری است: «بدترین اشکال و اشکال وارد بر محیط دانشجویى این است که دانشجو دچار محافظه‏کارى شود و حرفش را با ملاحظه‏ى موقع و مصلحت خیالى بیان کند. نه، دانشجو باید حرفش را صریح بزند. البته در کنار این صراحتِ در بیان، صداقت در نیت هم باید وجود داشته باشد و در کنار او، سرعت در پذیرش خطا؛ اگر ثابت شد که خطاست.» (دیدار با دانشجویان، 7/7/87)

 

شعاری‌گری

اشاره شد که دانشجو باید آرمان‌گرا و مطالبه‌گر باشد، اما این به این معنا نیست که واقعیات و مسئولیت خود را در نظر نگیرد. از دیگر آسیب‌هایی که از جانب جنبش‌های دانشجویی دیده می‌شود بیان نکاتی است که تنها جنبه شعاری دارد و با واقعیات سازگار نیست. در کنار این شعار، انتظار می‌رود که عمل و فعالیتی نیز از سوی جنبش‌های دانشجویی صورت پذیرد و صرف شعار تنها نباشد.