متن پیش رو، مطلبی است که برای کلاس "حقوق فرهنگ و ارتباطات" نگارش شده است و به پیشنهاد استاد گرامی در وبلاگ نیز قرار می‌دهم. به هرحال حقوق فرهنگ و ارتباطات و مسائل آن، یکی از مسائل انقلاب اسلامی است و به فضای این ویلاگ هم می خورد!
امروزه با گسترش وسایل ارتباط جمعی و تنوع و گسترش در قالب‌های آن به ویژه در فضای وب سوالات فراوانی را در حوزه قوانین، حقوق و جرائم به وجود می‌آورد که حقوق فرهنگ و ارتباطات باید پاسخگوی آن باشد و به جواب های روشنی دست یابد.
گاهی ایحاد برخی از رسانه‌های اجتماعی و پیش بینی تاثیر و مسائلی که به واسطه آن به وجود می آید باید دقت و حساسیت بیشتری را برای تحقیق و بررسی در میان کارشناسان رسانه و حقوق بر انگیزد. بررسی‌هایی که در جهت جلوگیری از ایجاد بحران و شکاف ها و مسائل مختلف در اذهان عمومی جامعه خواهد شد.
یک روز حضور وبلاگ‌های شخصی، پس از روزگاری صفحات اجتماعی همچون فیسبوک، در دوران نزدیک‌‌تر نرم افزارهایی همچون واتس اپ و امروز هم می‌توان برنامه هایی گفتگو محور مانند «دید در شب» را مثال زد.
برناه «دید در شب» که پنجشنبه شب قسمت دوم خود را به معرض نمایش گذاشت موردی است که می توان از لحاظ ارتباطی و به ویژه در موضوع حقوق فرهنگ و ارتبااطات مورد توجه قرار داد. موضوعاتی که در ادامه به آن بیشتر اشاره خواهد شد.
رضا رشید پور مجری با سابقه تلویزیون در یک برنامه گفتگو محور و با جذابیت‌های خاص همچون پرسیدن سوالات سخت و حساس سعی در ارائه یک نمونه برنامه گفتگو محور در شبکه آپارات دارد. قالبی جدید در شبکه اجتماعی که نمونه‌های ایرانی آن همچون شبکه تی وی پلاس، البته با کیفیت و گستردگی کمتر وجود دارد. اما کیفیت و حمایت شبکه آپارات و حضور رضا رشیدپور وجه تمایزهای ویژه ای برای گسترش و خبرسازی این برنامه در آینده خواهد شد. در قسمت دوم این برنامه، نشان داده شد که در انتخاب مهمان‌ها در آینده به نظر سوژه‌ها و سوالات حساس‌تری را به میان خواهد آورد که با ورود مسائل سیاسی، قومیتی، فرهنگی و ... حساسیت نسبت به این برنامه و اثرگذاری و بازخورد آن به مراتب وسی‌تر خواهد شد. شاید نتوان نام بحران بر آن نهاد اما می‌تواند منبع برخی حرکات و جهت‌گیری های مختلف در میان مردم به ویژه در شبکه های اجتماعی شود.
در این جا سعی داریم با ارائه برخی از مسائل و سوالات به جنبه حقوق فرهنگ و ارتباطات این برنامه بیشتر بپردازیم. هرچند نگارنده در این حوزه تخصص ویژه نداشته، اما سعی دارد با نگاهی کلی‌تر برخی سوالات و مسائل را طرح موضوع کرده و پاسخ آن را به کارشناسان بسپارد.
همانگونه که در ابتدا بیان شد یکی از ویژگی‌های برنامه «دید در شب» حضور رضا رشیدپور است که شناخت خود را مدیون حضور در صدا و سیمای جمهور اسلامی است. حال که او از صدا و سیما فاصله گرفته و در اجرا و صحبت های او نیز این مساله قابل مشاهده است که نوعی رقابت با تلویزیون را می‌خواهد به راه بیندازد، این سوال پیش می آید که مجری‌های صدا و سیما و افرادی که در مقابل قاب رسانه ملی قرار می‌گیرند تا چه اندازه حقوق قانونی برای اجرای این دست از برنامه ها با توجه به شهرت کسب شده از رسانه ملی دارند؟ آیا در این زمینه قانون و قواعدی در صدا و سیما جمهوری اسلامی ایران وجود دارد و به آن توجه شده است؟ مثال‌های مختلفی را می‌توان از مجری‌هایی که در برخی زمان ها باعث ایجاد مساله های مختلف شده اند به میان آورد، از حضور در شبکه های بیگانه گرفته تا حضور در برنامه‌ها و جهت‌گیری‌های خاص!
با ایجاد شبکه‌های مجازی و حضور گسترده ایرانیان در این شبکه‌ها مساله حقوق ارتباطات مطرح بوده است اما این دست از برنامه‌های گفتگو محور که به صورت رسمی و با حضور افراد سرشناس و خاص برنامه ریزی شده است تا چه حد می تواند نسبت به مسائل جامعه اظهار نظر کند و کنترل و نظارت بر خطوط این برنامه را چه کسی بر عهده دارد؟
نکته دیگر ناظر به شرکت‌ها و بسترهایی است که خدمات در فضای مجازی را به ویژه در رابطه با قالب‌های چند رسانه‌ای ارائه می‌کنند. به عنوان مثال شرکت «آپارت» به عنوان بستری برای نمایش ویدئوهای تصویری از چه قوانین و مقرراتی باید تبعیت کند. آیا در قوانین جمهوری اسلامی ایران، برای چنین شرکت‌هایی قواعد تعیین شده است؟ آیا می‌توانند خود این شرکت‌ها تولید کننده و حامی برنامه باشند و یا اینکه تنها به عنوان بستری برای پخش ویدئوها در ایران محسوب می‌شوند. این مساله از آن نظر می‌تواند در حقوق رسانه مهم باشد که مسئولان چنین شرکت‌ها در آینده می‌توانند صاحب قدرت رسانه‌ای شده و در مواقعی بستری در مقابل تلویزیون جمهوری اسلامی قرار گرفته و به نوعی تلویزیون خصوصی به راه انداخته شود. هرچند که به معنای واقعی تلویزیون خصوصی نیست اما با در دسترس بودن بیشتر اینترنت در کشور و تسهیل این امر می تواند جایگاه یک تلویزیون خصوصی را پیدا کند. در قوانین رسانه‌ای در ایران که اجازه تاسیس تلویزیون خصوصی و شبکه‌های غیر دولتی نیست در رابطه با این موضوع چه رویکردی دارد؟ آیا قانون تفسیر پذیر است و یا سکوت می‌کند و یا اینکه در قوانین جمهوری اسلامی در حوزه رسانه پاسخی برای آن وجود دارد؟
به صورت خلاصه اگر در جمهوری اسلامی تلویزیون خصوصی به رسمیت شناخته نشده است، در مورد صفحات وب و پخش برنامه‌های چندرسانه ای آیا محدودیت و قانون وجود دارد؟ به چه میزان؟ معیارهای در نظر گرفته شده چیست؟
از یک طرف نگارنده سعی دارد تا سوالات کلی و اصلی در این حوزه را قبل از ورود به خود برنامه و بررسی محتوایی و قالب «دید در شب» مطرح کند. اما از طرفی دیگر بررسی محتوای برنامه بسیاری از سوالات دیگر در حوزه حقوق فرهنگ و ارتباطات و اخلاق در رسانه را ایجاد خواهد کرد، مواردی که در ادامه به بخشی از آن اشاره می‌شود.
آیا می‌توان برای این برنامه‌ها تعریف خطوط قرمز داشت؟ چه مهمان‌هایی دعوت شوند و چه سوالاتی پرسیده شود؟ آیا مهمان‌هایی که ممنوع التصویر بوده حق حضور در این برنامه را دارند؟ اگر اتهام و موردی نسبت به فردی ایجاد شود چگونه و از چه مسیری باید پیگری و دفاع شود؟ در قانون جمهوری اسلامی ایران ما می توانیم هر کسی را روی این صندلی قرار دهیم و یا محدودیت‌هایی مدنظر است؟
هر چند که خود رضا رشیدپور بر پیروی از قوانین جمهوری اسلامی ایران تاکید کرده و حتی پیشنهاد وجود این برنامه را در صدا و سیما جمهوری اسلامی می‌دهد، آیا قوانین و مواردی که در رسانه ملی ملزم به رعایت آن هستیم در «دید در شب» نیز باید رعایت شود؟
اگر کمی بخواهیم جزئی‌تر به گوشه‌هایی از برنامه اشاره کرده و مورد توجه حقوقی در رسانه قرار دهیم، وجود دماسنج و قضاوت درباره مهمان کار درستی است؟ آیا می‌توان در یک برنامه عمومی صداقت و بعضا خود افراد را به قضاوت رای مردم گذاشت؟ آیا به عنوان مثال امیر تتلو به عنوان دومین مهمان این برنامه حق دارد به صراحت بیان کند «دنبال مجوز نیستم و من بی مجوز می‌خوانم»؟ آیا در حقوق رسانه کسی حق اعلام عمومی برای تخلف از قوانین جمهوری اسلامی و تشویق و دفاع از این کار را دارد؟
سوالات دیگری نیز می‌توان جزئی مطرح کرد که امکان دارد که این تصور به پیش آید که نگارنده حساسیت و سختگیری نسبت به این مسائل داشته و اصلا در حقوق فرهنگ و ارتباطات چنین مسائلی مهم نیست و مطرح نخواهد شد. اما هدف طرح مساله و بیان ابعاد مختلفی است که امروزه درباره شروع یک برنامه پیش می‌آید و می‌تواند به عنوان سوالات حقوقی در فضای رسانه‌ای مطرح شده و مورد جواب کارشناسان ایرانی حوزه حقوق رسانه قرار گیرد.
